“Anak, mahirap lang tayo, pero hindi ibig sabihin niyan ay mananatili ka na lang diyan. Mag-aral ka. Magtiis ka. Balang araw, hindi na kita makikitang nahihirapan gaya namin ng nanay mo.”
Kaya’t nagpursige ako. Habang ang iba’y natutulog, ako’y nag-aaral gamit ang ilaw ng lamparang de-gas. Habang ang mga kaklase ko’y kumakain ng masasarap na baon, ako’y nagtitiyaga sa nilagang kamote o saging. At habang ang iba’y nagrereklamo sa hirap ng assignment, ako nama’y nagbibilang ng oras na kailangan kong magtulong sa bukid bago pa makaupo at mag-aral.
Lumipas ang maraming taon. Dumating ang araw ng aking graduation sa kolehiyo, isang araw na pinapangarap ko hindi para sa akin, kundi para kay tatay at nanay ko. Gusto kong makita nila na lahat ng sakripisyo nila ay hindi nasayang.
Ngunit nang araw na iyon, nahihiya akong aminin na may kaba akong nararamdaman. Sa dami ng magulang na naka-barong at bestida, may sasakyan at magagarang sapatos, dumating si tatay, nakayapak lang. Hindi dahil sa gusto lang niya, kundi dahil iyon ang nakasanayan niya. Sanay siya sa lupa, sanay siya sa putik. Sa totoo lang, wala rin siyang maayos na sapatos na maisusuot. Ang dala lang niya ay ang kanyang payat na katawan, kupas na polo, at ang ngiting puno ng pagmamalaki.
Nakita ko ang mga tao. May mga nagtuturo, may nagbubulungan, may napapailing at may pinagtatawanan siya. Ramdam ko ang hiya. Ramdam ko ang sakit na parang tinutusok ang puso ko. “Bakit kasi pumunta siya ng ganyan?” bulong ng isang kaklase ko.
Gusto kong magtago. Gusto kong magalit. Pero pinigilan ko ang sarili ko.
At dumating ang sandali, ang pinakaimportanteng bahagi. Isa-isa nang tinatawag ang mga pangalan ng mga mag-aaral na tatanggap ng diploma. Tahimik ang paligid. Hanggang sa narinig ko ang pangalan ko.
“Lemuel Santos, Summa Cum Laude.”
Nagpalakpakan ang buong bulwagan. Tumayo ako habang nanginginig, at saka tinignan ang aking ama. Doon ko nakita ang kanyang mga mata na puno ng luha. Ang mga taong kanina’y nagtatawanan ay napatingin sa kanya, at ngayo’y pumapalakpak na rin. Biglang tumigil ang mga biro. Ang kanilang tinitingnan at nilalait na magsasakang nakayapak ay siyang ama ng isang Summa Cum Laude.
Sa gitna ng palakpakan, naisip ko. “Hindi ko ito tagumpay lang. Ito’y tagumpay naming mag-ama. Tagumpay ng lahat ng pawis at pagod na binuhos niya para lang makapag-aral ako.”
Pag-akyat ko sa entablado, hindi ko napigilan ang luha. At nang hawakan ko ang diploma, agad kong ibinaba ang tingin at hinanap si tatay. Sa dami ng tao, siya pa rin ang pinakamahalaga sa lahat.
Pagkatapos ng seremonya, lumapit ako sa kanya. Yumakap ako nang mahigpit at bulong ko.
“Tay, hindi ko po ito nakuha kung hindi dahil sa inyo. Salamat po.”
Ngumiti lang siya, pinahiran ang luha sa aking pisngi, at ang sagot niya.
“Anak, sapat na sa akin na makita kang nakatayo diyan. Ang diploma na hawak mo, yan ang sapatos na hindi ko kailanman nagkaroon. Yan ang tagumpay na higit pa sa kahit anong pag-aari.”
Hindi ang damit, sapatos, o kayamanan ang sukatan ng tunay na halaga ng tao. Minsan, ang pinagtatawanan ng iba ay siyang dahilan ng pinakamalaking inspirasyon at tagumpay. Ang mga sakripisyo ng ating mga magulang, gaano man kasimple, ay pwedeng maging pundasyon ng ating pangarap. At higit sa lahat, ang pagmamahal ng isang ama, kahit nakayapak man, ay higit pa sa anumang papuri at parangal sa mundo.
